จันทบุรีเป็นเมืองเก่าจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ เชื่อกันว่ามีอายุไม่ต่ำกว่า 1,000 ปี สร้างขึ้นโดยชนชาติ ชอง บางตำนาน ก็ว่าสร้างโดยชนชาติ ขอม หัวเมืองเดิมตามศิลาจารึกเรียกว่า "ควนคราบุรี" ชาวพื้นเมืองเรียกว่า "เมืองกาไว" ตามชื่อผู้ปกครอง เมืองจันทบุรีเดิมตั้งอยู่บริเวณหน้าเขาสระบาป มีชนพื้นเมืองเดิมอาศัยอยู่เรียกว่า ชาวชอง มีภาษาพูดเป็นภาษาของตนเอง ซึ่งแตกต่างจากภาษาไทยและภาษาเขมร เจ้าผู้ครองเมืองที่ยิ่งใหญ่ในตำนานคือ พระเจ้าพรหมทัต (พ.ศ. 1349-1399) ครั้นถึงปี พ.ศ. 1800 ได้มีการย้ายถิ่นฐานมาสร้างเมืองใหม่ที่บ้านหัววัง ตำบลพุงทลาย ซึ่งอยู่ใกล้กับแม่น้ำจันทบุรีในปัจจุบัน
จันทบุรี หรือเมืองจันท์ เป็นเมืองชายทะเลภาคตะวันออก อดีตเคยเป็นเมืองที่มีความสำคัญเกี่ยวข้อง กับประวัติศาสตร์ชาติไทย อยู่หลายสมัยหลายตอน ทั้งสมัยก่อนกรุงธนบุรีและสมัยรัตนโกสินทร์ มีสิ่งก่อสร้าง หลงเหลือพอเป็นหลักฐานปรากฏอยู่ เมืองจันท์ เป็นเมืองอุดมสมบูรณ์ มีทรัพย์ในดินสินในน้ำใต้แผ่นดินมี อัญมณีหลายหลากชนิด ที่มีราคามากและคงความนิยมแพร่หลาย คือ ทับทิมสยาม นอกจากนี้มีการปลูกผลไม้ เพราะเป็นเมืองที่มีดินอุดม สภาพดินฟ้าอากาศเอื้ออำนวยต่อการเกษตร ตามชายฝั่งทะเล ทำการประมง ผลิตภัณฑ์อาหารทะเลมีมากพอ ๆ กับเมืองอื่น ๆ ที่ใกล้เคียง มีสถานที่ท่องเที่ยวมากมายหลายแห่ง